Τι είναι η "Αριστερά"; IV: Η κρυφή γοητεία της μπουρζουαζίας

Τρίτη, 5 Ιουνίου 2012

Η Ελλάδα και η Ευρώπη

Στην Ελλάδα μια ευρωπαϊκή συντακτική εξουσία αρχίζει για πρώτη φορά να βρίσκει πολιτική έκφραση

Του Τζιόρτζιο Αγκάμπεν, 2012

Iσως να μην είναι τυχαίο ότι το πεπρωμένο της Ευρώπης αποφασίζεται σήμερα στην Ελλάδα, δηλαδή στη χώρα που γέννησε τη δυτική δημοκρατία. Η έκβαση αυτής της απόφασης θα εξαρτηθεί από το αν ο ελληνικός λαός θα μπορέσει να απορρίψει το μοντέλο της Ευρώπης που προσπαθεί να επιβάλει ο χρηματιστηριακός καπιταλισμός, ένα μοντέλο που όχι μόνο στερείται πλέον οποιουδήποτε πραγματικού πολιτικού περιεχόμενου, αλλά ανάγεται σε τελευταία ανάλυση στην επιβολή των συμφερόντων της πλουσιότερης και πιο βάρβαρης μειοψηφίας –η οποία τις περισσότερες φορές συμπίπτει με μία μόνο χώρα- πάνω σε μια πιο πολιτισμένη και πιο φτωχή πλειοψηφία.

Εάν η Ελλάδα καταφέρει στις προσεχείς εκλογές να αντικρούσει αυτό το μοντέλο, μπορεί σε άλλες χώρες –στην Ιταλία, την Πορτογαλία, την Ισπανία, τη Γαλλία- να μπει σε κίνηση μια διαδικασία που να οδηγήσει στην επανεξέταση ενός προτάγματος, η ανεπάρκεια του οποίου γίνεται όλο και πιο εμφανής. Πρώτα απ’ όλα σε συνταγματικό επίπεδο, είναι καιρός να πούμε δημόσια ότι το λεγόμενο ευρωπαϊκό σύνταγμα στερείται νομιμότητας, διότι το κείμενο που εμφανίζεται με την ονομασία αυτή είτε δεν υποβλήθηκε σε λαϊκή ετυμηγορία είτε, όπου υποβλήθηκε (όπως στη Γαλλία), απορρίφθηκε πανηγυρικά. Από νομική άποψη, το έγγραφο αυτό δεν αποτελεί σύνταγμα, αλλά το ακριβές αντίθετό του, δηλαδή μια συμφωνία μεταξύ κυβερνήσεων. Και σίγουρα δεν χρειάζεται να είναι κανείς νομικός για να γνωρίζει ότι δεν μπορεί να υπάρξει σύνταγμα χωρίς συντακτική εξουσία και ότι, από συνταγματική άποψη, η Ευρώπη είναι σήμερα ένα ανδρείκελο χωρίς καμία πραγματική πολιτική οντότητα. Και όπου δεν υπάρχει πραγματική πολιτική οντότητα, η οικονομική ενότητα είναι μια μυθοπλασία που συγκαλύπτει ιδιαίτερα συμφέροντα.

Η ιδέα μιας ευρωπαϊκής συντακτικής εξουσίας είναι ένα φάντασμα που σήμερα κανείς δεν τολμά να αναφέρει. Ωστόσο, μόνο μια συντακτική εξουσία θα μπορούσε να ξαναδώσει ζωή και πραγματική ύπαρξη στους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Και όντως, στην Ελλάδα μια τέτοια ευρωπαϊκή συντακτική εξουσία αρχίζει για πρώτη φορά να βρίσκει πολιτική έκφραση. Αυτή τη στιγμή η Ελλάδα είναι και πάλι, όπως στην αρχή της ευρωπαϊκής ιστορίας, ο τόπος των καθοριστικών επιλογών. Γι’ αυτό προσβλέπουμε σε αυτήν ως τη χώρα όπου η μαριονέτα, την οποία ο χρηματιστηριακός καπιταλισμός αποκαλεί «Ευρώπη», θα αποκαλυφθεί μια για πάντα με το αληθινό της πρόσωπο, και όπου ένα πραγματικό ευρωπαϊκό σύνταγμα θ’ αρχίσει να παίρνει σχήμα και μορφή.

Red Notebook

Για τη δικτατορία του προλεταριάτου

του  Ετιέν Μπαλιμπάρ, 1976

Το περίφημο πρόβλημα της "δημοκρατίας" και της "δικτατορίας" είναι από άκρη σε άκρη διαποτισμένο από την νομική ιδεολογία, της οποίας η δράση απλώνεται μέσα στις τάξεις του ίδιου του εργατικού κινήματος, παίρνοντας τη μορφή του οπορτουνισμού. [...] Η νομική ιδεολογία παραπέμπει στο δίκαιο· ωστόσο, μολονότι απαραίτητη για τη λειτουργία του, δεν είναι το δίκαιο καθαυτό. Το δίκαιο είναι μόνο ένα σύστημα από κανόνες, δηλαδή υλικούς καταναγκασμούς, στους οποίους υπόκεινται τα άτομα. Η νομική ιδεολογία ερμηνεύει και δικαιώνει τον καταναγκασμό αυτό, παριστάνοντάς τον ως φυσική αναγκαιότητα, που ενυπάρχει στην ανθρώπινη φύση και τις ανάγκες της ενγένει κοινωνίας. [...] Η νομική ιδεολογία [...] "αποδείχνει" ότι η κοινωνική τάξη πραγμάτων δεν βασίζεται στην ύπαρξη τάξεων, αλλά ακριβώς στην ύπαρξη ατόμων, στα οποία και απευθύνεται το δίκαιο. Αποκορύφωμά της είναι η νομική παράσταση του κράτους.

[...]

Η νομική διάκριση ανάμεσα σε "δημόσιο" και "ιδιωτικό" είναι το μέσο με το οποίο το κράτος υποτάσσει τα άτομα στα συμφέροντα της τάξης που εκπροσωπεί, αναγνωρίζοντάς τους ταυτόχρονα --στην εποχή του αστισμού-- την πλήρη "ιδιωτική" ελευθερία να προβαίνουν σε αγοραπωλησίες, την πλήρη ελευθερία της "επιχειρηματικότητας", ή την πλήρη ελευθερία να πωλούν την εργατική τους δύναμη στην αγορά. Η διάκριση αυτή δεν είναι η ιστορική αιτία ύπαρξης του κράτους. Αλλιώς, θα έπρεπε να παραδεχτούμε ότι σαν τον παντοδύναμο Θεό των ιερέων και των φιλοσόφων μας αιτία και σκοπός του κράτους είναι το ίδιο το κράτος.

Τον φαύλο αυτό κύκλο τον ξανασυναντάμε στον τρόπο με τον οποίο η αστική ιδεολογία παρουσιάζει την αντίθεση ανάμεσα σε "δικτατορία" και "δημοκρατία": σαν αντίθεση γενική και απόλυτη, και ειδικότερα ανάμεσα σε δύο είδη διακυβέρνησης. Το δημοκρατικό κράτος δεν μπορεί, από τη σκοπιά αυτή, να αποτελεί δικτατορία, γιατί είναι "κράτος δικαίου", όπου η εξουσία πηγάζει από τη λαϊκή κυριαρχία, η κυβέρνηση εκφράζει την πλειοψηφία του λαού, κλπ. Έτσι, η αστική νομική ιδεολογία πετυχαίνει μια πρώτης τάξεως ταχυδακτυλουργία: δεν παύει να εξηγεί, να πείθεται η ίδια και προπάντων να πείθει τις μάζες (αν η εμπειρία των αγώνων τους δεν τις δίδασκε το αντίθετο) ότι η πηγή του δικαίου είναι το ίδιο το δίκαιο ή --πράγμα που είναι ταυτόσημο-- ότι η αντίθεση ανάμεσα στην δημοκρατία (ενγένει) και τη δικτατορία (ενγένει) είναι αντίθεση απόλυτη. Έτσι έχουν τα πράγματα, μας λέει, γιατί η δημοκρατία είναι κατάφαση του δικαίου, της νομιμότητας όπως πηγάζει από το δίκαιο, (και η "απόλυτη δημοκρατία" σημαίνει απόλυτη κατάφαση και σεβασμό του δικαίου), ενώ η δικτατορία αποτελεί άρνηση του δικαίου. Με δύο λόγια, από πού βγαίνει το δίκαιο; από τη δημοκρατία. Και από πού βγαίνει η δημοκρατία; από το δίκαιο.

[...]

Έχουμε λοιπόν να διαλέξουμε: από τη μία το σύστημα των παραστάσεων της αστικής νομικής ιδεολογίας, που ακριβώς προκειμένου να διεξαγάγει την ταξική πάλη από τις θέσεις της αστικής τάξης, της οποίας όργανο είναι το σύγχρονο κράτος, αποκλείει κάθε ανάλυση του κράτους από τη σκοπιά της ταξικής πάλης. Από την άλλη, η προλεταριακή σκοπιά που καταγγέλει τη μυθοποίηση αυτή, ακριβώς για να μπορέσει να αντιπαλέψει την κυριαρχία της αστικής τάξης.

[...]

Ας ξαναγυρίσουμε όμως στη διατύπωση του Λένιν που παραθέσαμε προηγουμένως: "Εξουσία απόλυτη, πάνω από κάθε νόμο." Μήπως αυτό σημαίνει ότι μπορεί να υπάρξει κρατική εξουσία χωρίς νόμους, χωρίς οργανωμένο δίκαιο (και εδώ υπάγεται η δικτατορία του προλεταριάτου, αφού όπως ακριβώς και η δικτατορία της αστικής τάξης παραμένει πάντα και αυτή κρατική εξουσία;) Με κανένα τρόπο. Αντίθετα, η διατύπωση αυτή σημαίνει ότι κάθε κράτος επιβάλλει την εξουσία πάνω στην κοινωνία διαμέσου του δικαίου και ότι, γι' αυτό ακριβώς τον λόγο, θεμέλιο της εξουσίας αυτής δεν μπορεί να είναι άλλο από ένα συσχετισμό δυνάμεων ανάμεσα στις τάξεις.

[...]

το ζήτημα δεν είναι ότι το κράτος δρα μόνο με τη βία, αλλά ότι το κράτος βασίζεται σε έναν συσχετισμό δυνάμεων μεταξύ των κοινωνικών τάξεων και όχι στο δημόσιο συμφέρον ή την γενική βούληση. Και βέβαια ο συσχετισμός αυτός είναι συσχετισμός βίας με την εξής έννοια: ότι δεν περιορίζεται από κανέναν νόμο γιατί οι νόμοι, η νομοθεσία και η νομιμότητα θεσμοθετούνται στη βάση ακριβώς αυτού του συσχετισμού κοινωνικών δυνάμεων, τον οποίο όχι μόνο δεν θέτουν υπό αίρεση αλλά και επικυρώνουν.